काठमाडौं – दक्षिण एसियाका धेरैजसो देशहरू आर्थिक समस्यामा परिरहेका बेला यहाँको सबैभन्दा ठूलो अर्थतन्त्र भारको पनि अर्थव्यवस्था ओरालो लागेको छ । अहिले भारतीय रुपैयाँ डलरको तुलनामा ऐलतडउलसक रूपमा कमजोर भएको छ । भारतीय रुपैयाँ ऐतिहासिक रूपमा डलरको तुलनामा ८० नाघेको छ।

अर्थात् एक डलरको मूल्य ८० रुपैयाँ नाघेको छ । यससँगै भारतको विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा पनि लगातार गिरावट आएको छ । भारतको विदेशी मुद्रा सञ्चिति ८.०६२ बिलियन डलरले घटेर ५८०.२५२ बिलियन डलरमा झरेको छ । यो विगत १५ महिनायताकै न्यून विन्दुमा आएको छ । भारतीय रिजर्भ बैंकको साप्ताहिक तथ्याङ्क शुक्रबार सार्वजनिक भएको छ ।

विदेशी मुद्रा सम्पत्ति (एफसीए) मा आएको गिरावटका कारण सबैभन्दा बढी असर परेको आरबीआईले जनाएको छ । योसँगै सुनको सञ्चिति पनि घटेको छ । जुलाई ८ मा एफसीए ६ अर्ब ६५ करोड डलरले घटेर ५१८.०८९ अर्ब डलर पुगेको थियो ।

डलर बाहेक, एफसीए पनि पाउन्ड, यूरो र येन जस्ता मुद्राहरूमा उतार-चढ़ावबाट प्रभावित छ। सुनको भण्डार १.२३६ अर्ब डलरले घटेर ३९.१८६ अर्ब डलर पुगेको छ । यसबाहेक अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषको एसडीआर पनि १२२ मिलियन डलरले घटेर १८ अर्ब १२ करोड डलर पुगेको छ ।

जुन १९९१ मा भारतको विदेशी मुद्रा भण्डार लगभग खाली थियो। एक अर्ब डलरभन्दा कम बाँकी थियो। यी डलरहरू तेल र खाद्यान्न बिलहरू २० दिनको लागि भुक्तान गर्न समाप्त हुने थियो।

भारतसँग बाँकी विश्वसँग व्यापार गर्न पर्याप्त विदेशी मुद्रा पनि थिएन। भारतको बाह्य ऋण ७२ अर्ब डलर पुगेको थियो । त्यतिबेला भारत ब्राजिल र मेक्सिकोपछि विश्वको तेस्रो ठूलो ऋणी राष्ट्र थियो। देशको अर्थतन्त्र र सरकारप्रति जनताको विश्वास समाप्त हुन थालेको छ । मुद्रास्फीति, राजस्व घाटा र चालु खाता घाटा दोहोरो अंकमा पुगेको थियो ।

कुनै पनि अर्थतन्त्रमा पर्याप्त विदेशी मुद्रा हुनु धेरै कुरामा महत्त्वपूर्ण हुन्छ। विदेशी मुद्राले अमेरिकी डलरलाई बुझाउँछ। अमेरिकी मुद्रा डलर विश्वव्यापी मुद्राको रूपमा चिनिएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारमा डलर र यूरो धेरै लोकप्रिय र स्वीकार्य छन्।

विश्वभरका केन्द्रीय बैंकहरूमा रहेको विदेशी मुद्रा सञ्चितिमध्ये ६४ प्रतिशत अमेरिकी डलरमा छ। यस्तो अवस्थामा डलर आफैंमा विश्वव्यापी मुद्रा बन्छ । डलर विश्वव्यापी मुद्रा हो, यो यसको बल र अमेरिकी अर्थव्यवस्थाको बल को प्रतीक हो।

इन्टरनेशनल स्ट्यान्डर्ड अर्गनाइजेसनको सूची अनुसार विश्वभर कुल १८५ मुद्राहरू छन्। यद्यपि, यी अधिकांश मुद्राहरू आफ्नै देश भित्र प्रयोग गरिन्छ। संसारमा कुनै पनि मुद्रा कति हदसम्म प्रचलित छ, त्यो त्यस देशको अर्थतन्त्र र शक्तिमा भर पर्छ। विश्वको ८५% व्यापार डलरमा गरिन्छ। अन्तर्राष्ट्रिय ऋण पनि डलरमा मात्र दिइन्छ। त्यसैले विदेशी बैंकहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारमा डलर चाहिन्छ।